Odsetki ustawowe

Przedsiębiorcy często mają do czynienia z odsetkami ustawowymi, choć nie zawsze zdają sobie z tego sprawę. Odsetki te różnią się od odsetek naliczanych z tytułu zaległości podatkowych czy składkowych. Warto więc zadać kilka pytań: czym właściwie są odsetki ustawowe? W jaki sposób się je oblicza? Na co należy zwrócić szczególną uwagę?

Czym są odsetki

Odsetki to swoistego rodzaju dodatkowa opłata, która może mieć charakter typowo sankcyjny to znaczy doliczana jest z uwagi na opłacenie po terminie różnego rodzaju zobowiązań. Odsetki mogą też przybrać charakter wynagrodzenia tytułem udostępnienia kapitału dla innego podmiotu. W praktyce gospodarczej podatnicy najczęściej spotykają się z odsetkami o charakterze podatkowym albo ustawowym.

Czym będą odsetki ustawowe?

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 zwana dalej Kodeksem Cywilnym) zawiera w sobie wyjaśnienie tego zagadnienia.

Odsetki ustawowe

Odsetki ustawowe można podzielić generalnie na dwie grupy:

1. odsetki naliczane z uwagi na opóźnienie w uregulowaniu zobowiązań z tytułu transakcji handlowych bądź innych zobowiązań niepodatkowych.
2. odsetki naliczane w sytuacji, gdy jedna ze stron udostępnia kapitał drugiej stronie i pobiera za to wynagrodzenie właśnie w postaci odsetek.

Ustawowe odsetki kapitałowe, czyli z tytułu udostępnienia kapitału

Jednym z dwóch typów odsetek ustawowych są odsetki z tytułu udostępnienia kapitału, czyli odsetki kapitałowe. Stanowią one wynagrodzenie wobec wykorzystania cudzego kapitału. Ten rodzaj odsetek został uregulowany w art. 359 Kodeksu Cywilnego. Odsetki od sumy pieniężnej (z tytułu udostępnionego kapitału) są należne tylko wtedy, gdy wynika to:

1. z czynności prawnej,
2. z ustawy,
3. z orzeczenia sądu,
4. z decyzji innego właściwego organu.

– stanowią wynagrodzenie z tytułu korzystania z cudzego kapitału a konkretnie wynagrodzenie od pozostałej do spłaty części tego kapitału.

UWAGA! Minister Sprawiedliwości na mocy obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” ogłasza wysokość odsetek ustawowych.

Wysokość odsetek kapitałowych najczęściej określają strony umowy. Gdyby jednak tak się nie stało wówczas obowiązuje stawka ustawowa nie większa jednak niż stawka maksymalna. W sytuacji, gdy wysokość odsetek kapitałowych nie jest określona np. w umowie to na ich wysokość będzie składać się suma stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych.

Aktualna stopa referencyjna NBP wynosi 5,75 % i jeżeli doda się do tego 3,5% daje to łącznie 9,25% w skali roku.

Zatem aktualna łączna stopa procentowa odsetek kapitałowych w ww. przypadku wynosi 9,25% w skali roku. Należy też wspomnieć o dopuszczalnej maksymalnej wartości odsetek kapitałowych, bowiem regulacje o odsetkach maksymalnych nie mogą być w żaden sposób ograniczone. Maksymalna wysokość odsetek kapitałowych w skali roku nie może być wyższa niż dwukrotność wysokości odsetek ustawowych. Natomiast jeżeli w umowie określono odsetki kapitałowe większe niż maksymalne to należne odsetki będą wyłącznie te maksymalne.

Odsetki kapitałowe płatne są:

1. co roku z dołu w przypadku rocznego terminu płatności spłaty kapitału (raz w ciągu roku),
2. jednocześnie z zapłatą kapitału w sytuacji krótszego niż rok terminu płatności.

Odsetki kapitałowe występują najczęściej przy pożyczkach, kredytach czy różnego rodzaju inwestycjach.

Odsetki ustawowe z tytułu opóźnień w płatnościach

Druga grupa odsetek ustawowych dotyczy sytuacji, gdy odsetki są naliczane wobec zapłaty kontrahenta po upływie terminu płatności. Ich kwota będzie zależna od długości okresu czasu, od upływu terminu płatności do dnia zapłaty włącznie.

Zgodnie z art. 481 Kodeksu Cywilnego jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

UWAGA! Minister Sprawiedliwości na mocy obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” ogłasza wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.

Stopę odsetek za opóźnienie w płatnościach określają strony umowy. Gdyby jednak jej nie ustaliły, wówczas odsetki ustawowe za opóźnienie są równe sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Aktualna stopa referencyjna NBP wynosi 5,75 % i jeżeli doda się do tego 5,5% daje to łącznie 11,25% w skali roku. Zatem aktualna łączna stopa procentowa odsetek kapitałowych w ww. przypadku wynosi 11,25% w skali roku.

Należy też wspomnieć o dopuszczalnej maksymalnej wartości odsetek. Podobnie jak powyżej maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. W sytuacji, gdy kwota odsetek za opóźnienie przekracza wysokość ww. odsetek maksymalnych wówczas należne są odsetki maksymalne.

Warunki spisanej umowy pomiędzy stronami nie mogą w żaden sposób ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie.

UWAGA! Zgodnie z art. 115 Kodeksu Cywilnego w sytuacji, gdy koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą.

W tej grupie odsetek ustawowych za płatność po terminie należy jeszcze wymienić odsetki za opóźnienie w zapłacie w transakcjach handlowych. Są one stosowane, gdy w odniesieniu w danej transakcji handlowej stronami są podmioty określone w art. 2 ustawy z dnia 8.03.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1790) a więc:

• przedsiębiorcy – osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą a także działalność rolniczą,
• podmioty prowadzące działalność, o której mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców,
• podmioty, o których mowa w art. 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1710, 1812, 1933 i 2185 oraz z 2023 r. poz. 412 i 825) – zamawiający, będący jednostkami sektora publicznego, zamawiający subsydiowani, także podmioty wykonujące działalność sektorową, pozostałe podmioty,
• osoby wykonujące wolny zawód,
• oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych,
• przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

UWAGA! Minister Rozwoju i Technologii ogłasza na drodze obwieszczenia informację w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od dnia 1 stycznia 2025 r. do dnia 30 czerwca 2025 r., wynosi:

• 13,75 % w stosunku rocznym ‒ w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym,
• 15,75 % w stosunku rocznym ‒ w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

Odsetki ustawowe z tytułu nieterminowych płatności niepodatkowych oblicza się w następujący sposób.

ODSETKI USTAWOWE	=	suma zaległości x liczba dni zwłoki w zapłacie	x	stopa odsetek
		365 dni

Odsetki ustawowe za płatność zobowiązań niepodatkowych po terminie należy liczyć od pierwszego dnia po terminie płatności wynikającym z umowy lub faktury. Odsetki ustawowe za nieterminowe płatności zobowiązań niepodatkowych oblicza się od kwoty należnej do zapłaty, a więc od kwoty brutto. W razie zwłoki dłużnika w zapłacie wierzyciel poza odsetkami może żądać naprawienia ewentualnej szkody na zasadach ogólnych.

Przykład 1

Przedsiębiorca nabył od innego przedsiębiorcy towary handlowe o wartości 15.000 zł brutto. Wraz z towarami otrzymał fakturę wystawioną dnia 10.01.2025r. o terminie płatności 17.01.2025r.

Nabywca uregulował fakturę jednak 14.03.2025r.

Liczba dni płatności po terminie: 63 dni licząc od 11.01.2025r. do 14.03.2025r.

Obliczenie odsetek ustawowych:

(15 000 zł x 63 dni) / 365 dni x 15,75% = 407,77 zł

Sprzedawca ma prawo w takim wypadku doliczyć nabywcy odsetki ustawowe w kwocie 407,77 zł.

Przykład 2

Osoba fizyczna na podstawie umowy sprzedaży zbyła samochód osobowy o wartości 39.000 zł. Termin płatności wynikający z umowy to 03.03.2025r.

Osoba fizyczna będąca nabywcą zapłaciła za samochód dnia 17.03.2025r.

Liczba dni płatności po terminie: 14 dni licząc od 04.03.2025r. do 17.03.2025r.

Obliczenie odsetek ustawowych:

(39 000 zł x 14 dni) / 365 dni x 11,25% = 168,29 zł

Osoba fizyczna sprzedająca samochód ma prawo w takim wypadku doliczyć nabywcy odsetki ustawowe w kwocie 168,29 zł.

Przykład 3

Pracownik nie otrzymał wynagrodzenia w terminie do dnia 10.03.2025r. Kwota należnego wynagrodzenia to 8 000 zł brutto.  Pracodawca wypłacił wynagrodzenia dnia 17.03.2025r.

Liczba dni płatności po terminie: 7 dni licząc od 11.03.2025r. do 17.03.2025r.

Obliczenie odsetek ustawowych:

(8 000 zł x 7 dni) / 365 dni x 11,25% = 17,26 zł

Pracodawca poza należnym wynagrodzeniem powinien wypłacić pracownikowi odsetki ustawowe w kwocie 17,26 zł.

UWAGA! W przypadku zapłaty starszych zaległości przy obliczaniu odsetek ustawowych należy wziąć pod uwagę stopę procentową odsetek obowiązującą we wszystkich odcinkach czasu, w jakich utrzymywała się dana zaległość aż do dnia zapłaty.

Wykaz odsetek ustawowych poza ww. obwieszczeniami można także znaleźć na stronach Regionalnych Izb Obrachunkowych.

Autor:

Krzysztof Ulicki

Źródła:

Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 2023 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych (M.P. poz. 1122) [z dnia 02.04.2025].

Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 2023 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (M.P. poz. 1123) [z dnia 02.04.2025].

Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 19 grudnia 2024r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych [z dnia 02.04.2025].

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061) [z dnia 02.04.2025].

Ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1710, 1812, 1933 i 2185 oraz z 2023 r. poz. 412 i 825) [z dnia 02.04.2025].

Ustawa z dnia 8.03.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1790) [z dnia 02.04.2025].

Biuletyn Informacji Publicznej Izby Obrachunkowej w Krakowie [z dnia 02.04.2025].

Aktualne stopy referencyjne na stronach Narodowego Banku Polskiego [z dnia 02.04.2025]