Osoba fizyczna

Osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Większość przedsiębiorców i nie tylko spotyka się często z takimi określeniami. Warto, więc wyjaśnić w pierwszej kolejności, kim jest osoba fizyczna w świetle polskiego ustawodawstwa.

Co znaczy, że ktoś jest osobą fizyczną? Jakie ma prawa? Czy może prowadzić działalność? Jaką? Co jest związane z terminem osoba fizyczna?

Co oznacza termin osoba fizyczna

Generalne określenie – osoba fizyczna, dotyczy każdego człowieka od momentu jego narodzin aż do dnia jego zgonu.

Każda osoba fizyczna w Polsce podlega pod uregulowania prawne, które nadają jej określone prawa, ale i obowiązki na różnych płaszczyznach ustawowych np. majątkowych, podatkowych, handlowych, turystycznych, stanów cywilnych, nabytych praw (np. konsument to osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, która dysponuje wszelkimi prawami konsumenta).

Patrząc na definicję osoby fizycznej należałoby zacząć od podstawowej kwestii prawnej, jaką jest zdolność prawna osoby fizycznej a zdolność do czynności prawnej.

Zdolność prawna osoby fizycznej

W nawiązaniu do działu I ustawy z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 zwanej dalej KC) każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną natomiast w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

Każdy człowiek od momentu narodzin do dnia śmierci posiada zdolność prawną.

Zdolność prawna z kolei to status posiadania różnych praw, ale i wielu obowiązków w skali danego kraju, ale i w skali międzynarodowej. Zdolność prawna przysługuje każdej osobie fizycznej niezależenie od jej statusu np. społecznego, zdrowotnego, itd. w odróżnieniu od zdolności od czynności prawnych (o tym w dalszej części publikacji).

Zdolność prawna osoby fizycznej w Polsce to przykładowo prawo do korzystania z opieki zdrowotnej, to status obywatela Polski i wszelkie prawa i obowiązki z tym związane, to możliwość nabywania i zbywania majątku, to możliwość prowadzenia działalności lub innych podmiotów, to nawiązywanie i rozwiązywanie stosunków cywilnych, to prawa i obowiązki związane z obronności terytorialną i wiele wiele innych.

Powstaje w tym miejscu pytanie a co z osobami niepełnosprawnymi? Osoby fizyczne będące osobami niepełnosprawnymi (dzieci i pozostałe osoby) tak samo jak i inne osoby fizyczne posiadają zdolność prawną.

Ponadto w wielu aktach prawnych jest wręcz podkreślony zakaz dyskryminacji osób niepełnosprawnych.

Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989r. (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526 wciąż obowiązująca) w art. 2 wskazuje, że państwa-Strony w granicach swojej jurysdykcji będą respektowały i gwarantowały prawa zawarte w niniejszej konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzusu urodzenia lub jakiegokolwiek innego tego dziecka albo jego rodziców bądź opiekuna prawnego.

Państwa-Strony będą podejmowały właściwe kroki dla zapewnienia ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania ze względu na status prawny, działalność, wyrażane poglądy lub przekonania religijne rodziców dziecka, opiekunów prawnych lub członków rodziny.

Z kolei w konwencji o prawach osób niepełnosprawnych sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. 2012 poz. 1169) w art. 12 uzgodniono, iż państwa strony potwierdzają, że osoby niepełnosprawne:

mają prawo do uznania ich za podmioty prawa,
mają zdolność prawną, na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia.

Natomiast państwa będące stronami powyższej konwencji są zobligowane do podjęcia szeregu działań (zabezpieczeń) zmierzających do:

zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, które może okazać się niezbędne w czasie korzystania ze zdolności prawnej oraz
respektowania praw, woli i preferencji osób niepełnosprawnych

– natomiast podjęte przez państwa działania nie będą się przyczyniać do konfliktów interesów, ale będą odpowiednio dopasowane do okoliczności danej osoby a ich efekt działania regularnie weryfikowany.

Co więcej państwa będące stronami powyższej konwencji muszą dać gwarancje związane z korzystaniem ze zdolności prawnej. Chodzi tu o mechanizmy zabezpieczające nadużyciom, zgodnie z międzynarodowymi (standardami) prawami człowieka.

Mechanizmy zabezpieczające, które będą stosowane przez państwa muszą także oddawać osobom niepełnosprawnym swobodę w podejmowaniu decyzji w sferze własności, dziedziczenia czy spraw finansowych.

Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

W nawiązaniu do działu I KC zdolność do czynności prawnych to zaciąganie zobowiązań, dokonywanie czynności prawnych, które wywołują ważne skutki prawne.

Należy rozróżnić 3 płaszczyzny nabywania (lub nie) zdolności do czynności prawnych:

pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna nabywa z chwilą uzyskania pełnoletności (dzień ukończenia 18 roku życia),
niepełną (ograniczoną) zdolność do czynności prawnych nabywa osoba fizyczna, która ukończyła 13 rok życia, ale nie ukończyła 18 lat oraz osoba ubezwłasnowolniona częściowo,

nie posiada zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna, która nie ukończyła 13 roku życia oraz osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.

UWAGA!
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. Niemniej w sytuacji, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba, że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Należy podkreślić, iż osoba, która ukończyła 13 lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba, że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską).

Z kolei osoba fizyczna, która ukończyła 18 rok życia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę).

Warto zaznaczyć, iż gdy osoba fizyczna, która posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych może zaciągać zobowiązania lub rozporządzać swoim prawem za zgodą tzw. przedstawiciela ustawowego.

Miejsce zamieszkania osoby fizycznej

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

UWAGA!
Osoba fizyczna może mieć wyłącznie jedno miejsce zamieszkania.

Miejscem zamieszkania:

dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej,
osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.

Należy podkreślić, iż (w Polsce) miejsce zamieszkania osoby fizycznej na terytorium RP oznacza tzw. miejsce rezydencji podatkowej osoby fizycznej w Polsce. Co to oznacza w praktyce?

UWAGA!
Za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która: posiada na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Priorytet ma pierwszy warunek. Jeżeli nie jest spełniony należy przejść do weryfikacji spełnienia drugiego warunku.

Miejsce rezydencji podatkowej (miejsce zamieszkania) to miejsce (państwo), w którym osoba fizyczna ma obowiązek opodatkować wszystkie osiągane przychody.

Państwo rezydencji podatkowej osoby fizycznej wydaje na jego prośbę tzw. certyfikat rezydencji, a więc dokument potwierdzający miejsce zamieszkania dla celów podatkowych danej osoby fizycznej.

Jeżeli osoba fizyczna posiada miejsce zamieszkania (rezydencji) w Polsce to opodatkowuje wszystkie osiągane przychody podatkiem dochodowym od osób fizycznych w Polsce według polskich przepisów podatkowych.

Jeżeli natomiast osoba fizyczna posiadająca miejsce zamieszkania w Polsce osiąga przychody zarówno w Polsce jak i poza Polską wówczas po uzyskaniu certyfikatu rezydencji potwierdzającego posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce ma prawo zastosować umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania (pomiędzy Polską a krajem, w którym osiąga przychody), która to umożliwia:

opodatkowanie na preferencyjnych warunkach (np. według niższej stawki w drugim kraju, czyli w kraju, w którym osoba fizyczna nie posiada miejsca zamieszkania),
zwolnienie z podatku,
opodatkowanie tylko w jednym z obu krajów,
inne preferencje w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Dobra osobiste osoby fizycznej

W nawiązaniu do działu I KC dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne.

W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

Osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszona ma także prawo do ubiegania się o zadośćuczynienie pieniężne bądź o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Co więcej, gdy wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

Powyższe regulacje Kodeksu cywilnego nie blokują jednoczesnego skorzystania z ochrony praw autorskich czy innych regulacji zabezpieczających interesy osoby fizycznej.

Osoba fizyczna może podejmować prowadzenie różnego rodzaju działalności

Osoba fizyczna posiada zdolność prawną a pełnoletnia zdolność do czynności prawnych. Z tego też względu ma prawo do podejmowania: